Page 2 - Document

Жолдауында К. К. Тоқаев Қазақстанның кедендік шекарасында тауарларды
кедендік бақылауды жүзеге асырудағы мәселелер туралы тағы да атап өтті.
Сонымен қатар, 2020 жылғы желтоқсанда ЕАЭО Еуразиялық экономикалық
комиссиясының Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңесі Еуразиялық
экономикалық интеграцияны дамытудың 2025 жылға дейінгі стратегиялық
бағыттарын, сондай-ақ оларды іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту
туралы шешім қабылдады. Мұндай дамудың бағыттарының бірі кедендік
реттеуді жетілдіру болып табылады, бұл тауарлардың халықаралық саудасын
жүзеге асыру мүмкіндіктерін кеңейту қажеттілігіне байланысты.
Қазақстанның халықаралық тауар алмасудың белсенді қатысушысы
ретіндегі рөлі туралы мәселеге қайта орала отырып, мұндай ұстанымды
бағалауда әртүрлі салалардағы халықаралық ұйымдардың рейтингтері белгілі бір
рөл атқаратынын атап өткен жөн. Тауарлардың сыртқы саудасын реттеу
саласында Жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингі (IMD World Competitiveness
Ranking) негізгі болып табылады. 2022 жылдың қорытындысы бойынша
Қазақстан жалпы рейтингте 43 орында (63 елден), бұл ретте халықаралық сауда
(International trade) көрсеткіші бойынша - 61 орында.
Осылайша, Қазақстан Республикасының сыртқы саудасын кедендік реттеуді
жетілдірудің өзектілігі кедендік бақылаудың, мемлекеттік кірістер органдары
ұсынатын мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің тиімділігін арттырудың шұғыл
қажеттілігімен негізделеді, бұл тұтастай алғанда сыртқы сауда көлемінің өсуіне
ғана емес, сонымен қатар Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін
арттыруға алып келеді. Бұл ретте сыртқы сауданы кедендік реттеу саласында
басқарушылық шешімдер қабылдаудың тиімділігі мақсатында есептік
деректерге, олардың дұрыстығын бағалауға, бағалау модельдерін құруға

негізделу қажет, бұл дәлелдемелік саясат (evidence based policy) қағидаттарын
іске асыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу мәселесінің ғылыми дамуы. Сыртқы сауда мәселелері ұзақ уақыт
бойы Адам Смит пен Дэвид Риккардоның жұмыстарынан бастап зерттеу нысаны
болды. Қазіргі заманғы жұмыстардың ішінде Джозеф Ю.Стиглиц пен Эндрю
Чарлтон, Кириенко А. П., Постел-Винай К., Балашова М. А., Цвигун И. В.,
Гладкова И. С., сондай-ақ қазақстандық зерттеушілер Б. Мұхамедиев, Г. Иляшева
және Ж. Темербулатова бар. Бұл авторлардың еңбектерінде сыртқы сауданың
әртүрлі аспектілері, соның ішінде соңғысының елдер экономикасының дамуына
әсері, сондай-ақ интеграциялық процестер жағдайында халықаралық тауар
алмасудың өзеткі мәселелері мен даму тенденциялары қамтылған.
Сыртқы сауданы кедендік реттеу әртүрлі жұмыстарда да қарастырылған.
Сонымен, Габричидзе Б. Н., Казанцев С. М., Халипов С. В., Молчанова О. В.,
Шак М. П., Макрусев В. В., Ежов А. В., Кожанков Ю. А., Гупанова Ю. Е.,
Молокович А. Д. және Шабек К. Н. құқықтық және экономикалық қатынастар
тұрғысынан кедендік реттеуді зерттейді, бұл түсінуге мүмкіндік береді оның
табиғаты мен мәні. Қазақстандық және ресейлік ғалымдардың келтірілген